“Intuitive Machines” adlı Houston, Texas merkezli özel şirket tarafından yapılan ve gönderilen uzay aracı, 22 Şubat 2024 tarihinde Ay’ın güney kutbuna iniş yaptı. Uzay aracı “Odysseus” olarak isimlendirildi ve Odysseus 52 yıldan beri Ay’a inen ilk Amerikan uzay aracı olma unvanını kazandı. Odysseus’un görevine de “IM-1” ismi verildi.
Odysseus, 15 Şubat’ta SpaceX’in Falcon 9 roketi tarafından Florida’dan fırlatıldı.
Daha önce hiçbir özel şirkete ait uzay aracının Ay’ı ziyaret etmediği düşünüldüğünde Odysseus, özel şirketlerin de Ay yarışına katılmalarını teşvik eden bir ilk oldu. Aslında Pittsburg merkezli Astrobiotic Technology isimli bir ABD şirketi de geçen ay Ay’a iniş için bir deneme yapmıştı ancak yakıt sızıntısı ve tahrik sistemindeki problemlerden dolayı uzay aracı, Ay’a ulaşamadan Güney Pasifik Okyanusu’na düşmüştü.
Ek olarak, NASA’nın 1972’deki Apollo 17 görevinden beri de hiçbir Amerikan uzay aracı Ay’a iniş yapmıştı. Bu yönüyle de Odysseus yeniden bir “Ay Çağı” başlatma potansiyeline sahip.
NASA, Ticari Ay Yükü Hizmetleri (CLPS) programı altında Amerikan şirketlerince organize edilen ay görevlerinde para karşılığı kendi istediği deneylerin de programa dahil edilmesini sağlıyor. CLPS projesinde çalışan bilim insanı Sue Lederer de, CLPS’nin hedefini, “Artemis'e hazırlık olarak Ay’ı araştırmak ve ana hedeflerimizden biri Ay ekonomisini geliştirdiğimizden emin olmaktır.” sözleriyle belirtti. Bu proje altında NASA, Odysseus’un sahibi Intuitive Machines’e Ay’ın yüzeyinde 6 deney yapılabilmesi için 188 milyon dolar katkıda bulundu. Ayrıca bu deneyler için NASA’nın tasarladığı enstrümanlar, ilave 11 milyon dolar değerinde. Kısacası Odysseus, 6’sı NASA’ya ait toplam 12 yük (deney ekipmanı veya teknoloji gösterme) taşıyor.
Ay Yarışı
1960’larda ve 1970’lerin başında Ay, Amerikalılar için önemli bir hedefti. Soğuk Savaş Dönemi’nde, insanlı Ay yolculukları, Amerikalıların teknolojik gelişmişliklerini ispatlama ve en büyük rakipleri Sovyetleri geride bırakma yoluydu.
Kapitalist ABD ve komünist SSCB arasındaki uzay yarışının, Ekim 1957’de Sovyetlerin “Sputnik 1” isimli ilk yapay uyduyu fırlatmasıyla ilk kıvılcımları oluştu. Bu olay, ABD’nin, Sovyetlerin kendilerini geçmiş olabileceği telaşına kapılmasına yol açtı.
Sputnik 1, Dünya’nın yörüngesine yerleştikten sonra 21 gün boyunca Dünya’nın atmosferinde yanmadan önce radyo sinyalleri iletmeyi başardı. Hemen ardından Kasım 1957’de, “Laika” isimli köpeği taşıyan “Sputnik II” fırlatıldı. onu Mayıs 1958’de “Sputnik III” ve 1959’da “Lunik III” uzay araçları izledi.
1 Ekim 1958’de Sovyetlerin uzay başarılarına karşı ABD’de Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi [National Aeronautics and Space Administration (NASA)] kuruldu. Devlet ajansı olan NASA’nın amacı uzay araştırmaları ve sivil uzay programıyla ilgilenmekti.
NASA, Kaliforniya Teknoloji Enstitüsünün (CalTech) Jet Tahrik Laboratuvarının kontrolünü aldı. 1958’de Savunma İleri Araştırma Projeleri Ajansı (DARPA) da kuruldu.
NASA’nın ilk amacı Dünya’nın yörüngesine insanlı bir uzay aracı fırlatmakken Sovyetler Nisan 1961’de Vostok I uzay aracını Dünya’nın yörüngesine yolladılar. Böylece Rus kozmonot Yuri Gagarin, Dünya yörüngesine giren ilk insan oldu. Mayıs 1961’de Alan Shepard 15 dakika bir yörünge altı uçuş yaparak uzaya çıkan ilk Amerikalı oldu. 1961’de Rice Üniversitesinde meşhur “Ay konuşması”nı yapan dönemin ABD başkanı John Kennedy, 1960’ların sonuna kadar Ay’a insan götürüp güvenli bir şekilde geri getirmeyi planladıklarını duyurdu. Şubat 1962’de John Glenn Dünya yörüngesine giren ilk Amerikalı olmayı başardı. Apollo 8, astronotları Ay’a kadar götürmesine rağmen iniş yapamadan geri döndü.
1969’da Apollo 11 göreviyle Neil Armstrong, Michael Collins ve Buzz Aldrin’in Ay’a varmalarıyla ABD, Sovyetlere karşı verdikleri Soğuk Savaş’ta zaferini ilan etti. Armstrong ve Aldrin Ay’a tam anlamıyla ayak basarken Collins modülü kontrol etti. Armstrong’un ünlü sözünü “Benim için küçük, insanlık için büyük bir adım” dile getirdi.
1969-1972 yılları arasında 6 insanlı Apollo göreviyle ABD, 12 astronotunu Ay’a götürüp getirdi ve 1972’deki Apollo 17 Ay görevlerinin sonuncusuydu.
https://www.nasa.gov/wp-content/uploads/2019/07/edu_srch_celebrate_the_50th_anniversary_apollo11.jpg
NASA son zamanlarda astronotları Ay’a tekrar göndermeyi amaçlayan Artemis görevlerini planlıyor. Artemis, ilk inişini 2024 yılında gerçekleştirmeyi ve 2028 yılına kadar Ay'da sürdürülebilir bir insan varlığı kurmayı hedefliyor.
Birinci aşama olan Artemis I, Aralık 2022’de Orion uzay aracının Ay yörüngesini tamamlaması ve Pasifik Okyanusu'na inişiyle sona erdi. Kasım 2024 için planlanan mürettebatlı görev Artemis II, astronotları Ay’ın yüzeyine indirmeden Dünya’ya geri döndürmeyi hedefliyor. Artemis III’te ise Ay’ın güney kutbunda insanlı keşif ve araştırmalar başlayacak.
Şu ana kadar ABD, Rusya, Çin, Hindistan ve Japonya’nın uzay araçları Ay’a inmeyi başardı.
Odysseus & IM-1 52 Yıl Sonra Ay’a Dönüş
Şirketin, X (daha önce Twitter) platformunda yaptığı açıklamaya göre, Odysseus Ay yüzeyinde dik durduğunu, yüzeyden sinyaller almaya ve veri göndermeye başladı.
Ancak 23 Şubat’ta yapılan bir güncellemede, Odysseus iniş sırasında veya inişten kısa bir süre sonra yana devrildiği açıklandı.
Güneş panelleriyle enerji üreten Odysseus’un Ay yüzeyinde yaklaşık yedi Dünya günü boyunca görev yapacağı düşünülüyordu çünkü Odysseus, uzun Ay gecelerinin soğuğuna dayanacak şekilde tasarlanmamıştı.
27 Şubat Salı günü Intuitive Machines, X üzerinden Odysseus’tan gelen 3 fotoğrafı paylaştı. Odysseus’un 27 Şubat Salı günü çalışmayı bırakması bekleniyordu.
27 Şubat’ta son yapılan açıklamada, aracın bataryasının 10-20 saate kadar dayanabileceği belirtildi. Odysseus, 28 Şubat Perşembe günü görev süresinin sonuna geldi ve çalışmayı bıraktı. Intuitive şirketi, sosyal medya üzerinden paylaştığı "İyi geceler Odie. Senden tekrar haber almayı umuyoruz." sözleriyle Odysseus'a veda etti.
Sonuç olarak, Odysseus görev süresi kısa süreli olsa da insanlığın Ay keşfi konusunda umutları yeşertti. NASA yöneticisi Bill Nelson da "Ne zafer! Odysseus, Ay’ı ele geçirdi. "Bu başarı, tüm insanlık için ileriye doğru atılmış dev bir adımdır. Takipte kalın!” sözleriyle Odysseus’un önemine ve başarısına dikkat çekti.
https://static01.nyt.com/images/2024/02/21/multimedia/21intuitive-moon-lander-jhtq/21intuitive-moon-lander-jhtq-articleLarge.jpg?quality=75&auto=webp&disable=upscale
Çağan Alp Sargın ve Yağmur Ece Nisanoğlu tarafından editlendi.
Kaynakça:
Gorman, Steve, and Joey Roulette. “Moon Landing: US Clinches First Touchdown in 50 Years.” Reuters, 23 Feb. 2024, www.reuters.com/technology/space/us-achieves-first-moon-landing-half-century-with-private-spacecraft-2024-02-23/. Accessed 28 Feb. 2024.
“Khan Academy.” Khanacademy.org, 2023, www.khanacademy.org/humanities/us-history/postwarera/1950s-america/a/the-start-of-the-space-race. Accessed 28 Feb. 2024.
Mann, Adam. “The Apollo Program: How NASA Sent Astronauts to the Moon.” Space.com, Space, 25 June 2020, www.space.com/apollo-program-overview.html. Accessed 28 Feb. 2024.
“2024: A Pivotal Year for Lunar Exploration with NASA’s Artemis Program and Global Space Missions.” Aa.com.tr, 2024, www.aa.com.tr/en/science-technology/2024-a-pivotal-year-for-lunar-exploration-with-nasas-artemis-program-and-global-space-missions/3103174. Accessed 28 Feb. 2024.
Wattles, Jackie. “First US Spacecraft to Attempt Moon Landing in Decades Burns up after Failed Mission.” CNN, CNN, 19 Jan. 2024, edition.cnn.com/2024/01/18/world/peregrine-lunar-lander-astrobotic-nasa-scn/index.html. Accessed 28 Feb. 2024.
Wall, Mike. “Intuitive Machines Lands on Moon in Nail-Biting Descent of Private Odysseus Lander, a 1st for US since 1972.” Space.com, Space, 23 Feb. 2024, www.space.com/intuitive-machines-odysseus-private-moon-landing-success. Accessed 28 Feb. 2024.
Wall, Mike. “Intuitive Machines’ Odysseus Probe Beams Home More Photos from Historic Moon Landing.” Space.com, Space, 27 Feb. 2024, www.space.com/intuitive-machines-odysseus-moon-landing-photos. Accessed 28 Feb. 2024.
Roulette, Joey, and Steve Gorman. “US Moon Lander Odysseus Goes Dormant a Week after Lopsided Landing.” Reuters, 2 Mar. 2024, www.reuters.com/technology/space/us-moon-lander-odysseus-nears-shutdown-week-after-sideways-landing-2024-02-29/#:~:text=Feb%2029%20(Reuters)%20%2D%20Odysseus,operations%20and%20its%20scientific%20output. Accessed 13 Mar. 2024.