Bu hafta Brezilya’nın Belém şehri, Amazon Zirvesi’ne ev sahipliği yaptı. Zirve, Amazon Ormanları’nı sınırları içerisinde bulunduran sekiz ülkeden (Brezilya, Peru, Kolombiya, Venezuela, Ekvador, Bolivya, Guyana ve Surinam) gelen delegelerin katılımı ile Brezilya lideri Luiz Inácio Lula da Silva önderliğinde toplandı. Zirvede iklim değişikliğinin yanında ormansızlaştırma ve bölgedeki yüksek suç oranı gibi konular hakkında da konuşuldu.
Amazon Ormanları ülkeleri
Amazon ülkeleri bu zirve ile 45 yıl sonra ilk defa bölgesel ve birleşmiş bir müdahale gerçekleştirmek için toplandı. Toplantıdan önceki hafta BBC’ye konuşan Başkan Lula, dünyanın bu toplantıya bir dönüm noktası olarak bakması gerektiğini söyledi. “Birçok toplantıya katıldım ve çoğu zaman konuşuyorlar, konuşuyorlar, konuşuyorlar, bir belgeyi onaylıyorlar ve hiçbir şey olmuyor. Bu toplantı, insanların dünyaya ne yapmak istediğimizi göstermeleri için ilk büyük fırsat.” diye ekledi.
Belém şehri, Brezilya’da ormansızlaştırmanın en yüksek olduğu Pará eyaletinin başkenti olması önemini taşıyor. Şehir aynı zamanda 2025 yılında Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nin 197 üye ülkenin toplantısı olan COP30’un toplandığı yer olacak.
Amazon Ormanları’nı Tehdit Eden Faktörler Neler?
Özellikle Amazon Ormanları’nın yaklaşık üçte ikisini içinde bulunduran Brezilya’da ormansızlaştırma, Amazon’un geleceği için büyük bir tehdit oluşturuyor. Brezilya’nın önde gelen iklim bilimcilerinden Carlos Nobre geçen sene Amazon’un “devrilme noktasına” yaklaştığı uyarısında bulunmuştu. Brezilya başkanı Lula, birkaç ay önce başkanlık koltuğuna oturduğunda önceki sağcı başkan Jair Bolsonaro’dan hızla ormansızlaştırılan bir Brezilya devralmıştı. 2019’dan 2022 sonuna kadar yönetimde olan Bolsonaro hükümeti, bölgede daha fazla ekonomik kalkınma yapmak amacıyla çevre ve yerli halkla ilişkiler departmanlarının yetkilerini kısıtlamıştı. Politikaları, ormanların tahrip edilmesi ve yerli halka karşı şiddetle sonuçlandığından Bolsonaro büyük tepki almıştı.
Andean Amazon Paktı İzleme Raporu'na (Monitoring of the Andean Amazon Pact) göre Amazon biyomu 85.000 km²'den fazlasını kaybetti. Bu yaklaşık olarak orijinal büyüklüğünün %13’üne tekabul ediyor. Aynı zamanda Brezilya'nın ulusal uzay ajansındaki araştırmacıların son verilerine göre, Amazon’daki karbon emisyonları 2020 yılında 2010-2018 yılları arasına kıyasla %117 arttı. Bunlara ek olarak hidroelektrik barajları, madencilik, petrol sondajı ve altyapı eksikliğinden dolayı evlerden gelen kanalizasyonun doğrudan su yollarına akması da hem Amazon Ormanları’na hem su kaynaklarına hem de yerli halkın yaşam biçimlerine tehdit oluşturuyor.
Ormansızlaşmanın %41 kadarının sahibi olan Pará’da yaklaşık 27 milyon büyükbaş hayvanın yetiştirilmesi için o kadar çok arazi dönüştürüldü ki bu eyalet, Brezilya eyaletleri arasında sera gazı salınımında başı çekmekte. Bu durumu tersine çevirmeyi vadeden Lula yönetiminde Temmuz ayında, 2022 Temmuz’una göre ormansızlaşmada %66’lık bir düşüş görüldü.
Amazon'da ormansızlaşma: 2022 ve 2023
Zirve Nasıl Sonuçlandı?
Lula Brezilya’da ormansızlaşma oranını 2030 yılına kadar sıfıra indirme hedefi koymuştu. Amazon Zirvesi’nde bunu sekiz ülkenin ortak hedefi haline getirmeyi amaçlıyordu. Al Jazeera gazetecisi Lucia Newman’a göre bölgede ekonomik ağırlığı ve statüsü nedeniyle adeta bir “akım belirleyici” olan Brezilya’nın çevreyi korumayla ilgili benimseyeceği politikalar büyük önem taşıyordu. Brezilya Dışişleri Bakanlığı yetkilisi Gisela Padovan, zirvenin iddialı ve gelecek yıllara rehberlik edecek ortak bir bildiri ile kapanacağını söylemişti. Tüm beklentilere rağmen Salı günü yayılanan bildiri ile umutlar suya düştü.
Zirve sonucu alınan karar ile ormansızlaşmayla mücadele için bir ittifak oluşturulsa da ülkeler, kendi yollarını kendi çizmeye bırakıldı. İklim aktivistleri, “gezegenin erimekte” olduğu bir dönemde varılan anlaşmanın somut önlemlerden yoksun olmasını eleştirdi. İklim Gözlemevi (Climate Observatory) grubundan Márcio Astrini, "Her gün sıcaklık rekorları kırılıyor, bu koşullar altında Amazon ülkelerinin sekiz başkanının bildiriye kalın harflerle ormansızlaşmanın sıfırlanması gerektiğini, artık buna müsamaha gösterilmeyeceğini belirten bir satır ekleyememesi mümkün değil." dedi.
Lula zirvenin açılış konuşmasında harekete geçmenin hiç bu kadar acil olmadığını söylediyse de zirve bitiminde bildiri hakkında diğer liderler gibi o da yorum yapmadı. Brezilya Dışişleri Bakanı Mauro Vieira bir basın açıklamasında ormansızlaşma konusunun "hiçbir şekilde bölgeyi bölemeyeceğini" söyledi.
Ormansızlaşmaya karşı ortak bir mücadele planı çizilemese de bölgede organize suçla müdahale için somut stratejiler geliştirildi. Özellikle sınır bölgelerde serbestçe varlığını sürdüren kriminal davranışlara karşı hava sahası gözetimini koordine etmek ve yasadışı madencilik ve tomrukçuluğa karşı ülkelerarası bilgi alışverişinde bulunmak kararlaştırıldı.
Zirvede varılan son karar da “Belém Bildirisi” oldu. Bu bildiri ile Amazon’daki yerli halkın hakları güçlü bir şekilde savunulurken su yönetimi, sağlık ve bölgede sürdürülebilir kalkınma konularında da işbirliği yapılması kararlaştırıldı.
Amazon'da kesilen ağaçlar
Amazon Ormanlarının Önemi Ne?
Hindistan’ın iki katı boyutundaki Amazon Ormanları, iklim krizine sebep olan karbon emisyonlarına karşı “karbon emici” görevi görüyor. Atmosfer kimyacısı Luciana Gatti, ormansızlaşmanın atmosferdeki sera gazlarının artışına neden olduğunu ve bunun genellikle yağışların azalması ve sıcaklıkların artmasıyla sonuçlandığını ifade etti. “Amazon’u ormansızlaştırarak iklim değişikliğini hızlandırdığımızı” ekledi. Nature dergisinde yayınlanan ve Gatti’nin ortak yazarlığını yaptığı bir araştırmada, tahrip edilmiş Doğu Amazon’un karbon emicisi görevini yitirip aksine bir karbon kaynağı haline geldiği belirtilmişti.
İklim değişikliğine karşı verilen savaş için önemli bir silah olan Amazon Ormanları, aynı zamanda çok çeşitli bir biyoma sahip. Dünya yüzeyinin sadece yaklaşık %1’lik bir kısmını kaplamasına rağmen bilinen yabani hayat türlerinin %10’una, hatta büyük bir ihtimalle daha fazlasına ev sahipliği yapıyor. Dünya Doğayı Koruma Vakfının (WWF) araştırmalarına göre Amazon Ormanları’nda ortalama her üç günde bir yeni bir tür keşfediliyor.
Amazon Ormanları’nda ağaçların kesilmesi ve buna karşı verilen çabalar, Muğla’daki Akbelen Ormanı’nın korunması için halkın verdiği mücadeleyi anımsatıyor. Ağaçların kesilip maden sahasının genişletilmesine karşı bölgede çadır nöbeti tutan yerel halk, 24 Temmuz tarihinde jandarma ve TOMA’yla (Toplumsal Olaylara Müdahale Aracı) uyanınca video çekerek destek istemiş, bunun sonucunda kamuoyu ayaklanmıştı. Türkiye Ormancılar Derneği Başkanı Hüsrev Özkara da “Hazır karbon yutakları görevi gören 60-70-80-90 yaşındaki ağaçlar varken bunun yerine ‘Ben kestiğim miktar kadar dikeceğim’ demek kusura bakmayın aklımızla alay etmektir.” açıklamasını yapmıştı.
Tıpkı Amazon Ormanları gibi Akbelen Ormanı da büyük bir biyolojik çeşitliliğe sahip ve aynı zamanda bölgedeki diğer alanları birbirine bağlayan doğal bir koridor özelliği gösteriyor. Akbelen’in tahribatı, büyük ve oldukça önemli bir ekosistemin kaybı anlamına geliyor ve yine Amazon’un ormansızlaşması gibi iklim değişikliğine de katkıda bulunuyor.
Özetle doğal dengeyi korumak için ormanların önemi çok büyük. Buna rağmen büyük bir umutla beklenen Amazon Zirvesi Amazon Ormanları’nı korumak adına alınan kararlar açısından yetersiz kaldı.
Ceyda Baş ve Yağmur Ece Nisanoğlu tarafından editlendi.
Kaynakça:
“COP26 Nedir ve Neden Önemli?” İklim Haber, 13 Sept. 2021.
Greenfield, Patrick. “Progress on Slowing Deforestation Could Boost Climate Efforts, Say Experts.” The Guardian, 7 Aug. 2023.
“The Amazon Rainforest.” WWF. Accessed 13 Aug. 2023.
“Akbelen’de Ne Oluyor? Akbelen’deki Ağaçları Kim, Neden Kesiyor? Akbelen Ormanı Neden Önemli?” Evrensel.Net, 31 July 2023.
“Brazil Hosts ‘landmark’ Amazon Summit: What You Need to Know.” Environment News | Al Jazeera, 8 Aug. 2023.
Watson, Katy. “Carbon Credits - Land Grab or the Amazon’s Future?” BBC News, 8 Aug. 2023, www.bbc.com/news/world-latin-america-66435166.
Moore, Andrew. “Is It Too Late to Save the Amazon Rainforest?” College of Natural Resources News, 18 Nov. 2021.
Watson, Katy, and Christy Cooney. “Amazon Deal Lacks Concrete Measures, Say Climate Activists.” BBC News, 9 Aug. 2023, www.bbc.com/news/world-latin-america-66446449.
Spring, Jake. “Amazon Nations Fail to Agree on Deforestation Goal at Summit.” Reuters, 9 Aug. 2023.