Avrupa Birliği (AB) Komisyonu, 25 Eylül 2023 tarihinde, kullanılan çoğu üründe bulunan mikroplastikler sebebiyle oluşan kirlilik ve birçok sorunla mücadeleyi amaçlayan bir dizi önlemin kabul edildiğini duyurdu.
İlk olarak 1968 yılında ABD Hava Kuvvetleri Malzeme Laboratuvarı tarafından yayınlanan bir raporda kullanılan ‘’mikroplastik’’ terimi rapordaki açıklamaya göre ‘’Yüksek gerilimlere maruz bırakılan plastik materyallerdeki deformasyon sonucu oluşan parçacıklar’’ anlamına gelmektedir. Bu tanımı açmak gerekirse mikroplastik, biyolojik olarak parçalanmayan, çevrede kirliliğe sebep olan ve boyutu 5 milimetreye kadar olan küçük olan parçacıklara verilen isimdir.
Göz ile görülemeyecek kadar küçük olan mikroplastikler, başta içme suyu ve gıdalar olmak üzere günlük yaşamda kullanılan her üründe bulunabiliyor. Diş macunu, kozmetik ürünler, yumuşatıcılar, giysiler, ilaçlar, oyuncaklar, belli başlı bakım ürünleri bu listedeki ürünlerin küçük bir kısmı. Yapılan bilimsel araştırmalar sonucunda 10 kozmetik markasından 9'unun mikroplastik içerdiği ortaya çıkmıştır.
Peki Mikroplastikler Neden Bu Kadar Zararlı?
AB Komisyonu’na göre, parçalanamadığı için binlerce yıl doğada kalan mikroplastiklerin hem insan sağlığına hem de çevreye önemli boyutta zararları var. Başta içme suları ve gıdalar olmak üzere kozmetik ürünler ve diş macunu gibi ürünler, bu parçacıkların insan vücuduna (yine gıdalar ve sular aracılığıyla hayvan vücuduna da) girmesine sebep oluyor. Okyanuslardaki ve denizlerdeki mikroplastikler genellikle deniz canlıları tarafından yutuluyor ve bu da ölümcül etkiye neden olabiliyor. Kontrolsüz ve sıklıkla kullanılan mikroplastiklerin sadece çevreye değil insanların bağışıklık sistemi üzerinde de olumsuz etkileri var. Mikroplastikler, kanser ve obezite gibi önemli hastalıkların oluşmasına yol açabildiği gibi doğumlarda kusurların yani üreme sorunlarının ortaya çıkmasında da etkili. Avrupa’daki birçok üniversitede bu küçük parçacıkların hangi aşamada ve nasıl bir boyutta hastalığa yol açtığına ilişkin araştırmalar sürüyor.
Belçika Radyosu’na konuşan Gent Üniversitesinden çevre toksikoloğu (Çevre toksikolojisi, çevreye zararlı maddelerin canlı organizmaları üzerindeki olumsuz etkilerini araştıran bilim dalıdır.) Jana Asselman “Kimyasalları ve bakterileri emiyorlar, daha sonra örneğin bir nehirden denize taşınıyorlar ve bu maddeleri tekrar serbest bırakıyorlar." diyerek mikroplastiklerin çevreye büyük ölçüde zarar verdiğini belirtti.
Bir diğer önemli detay ise ECHA (Avrupa Kimyasallar Ajansı) araştırmasına göre, piyasadaki bazı ürünlere kasıtlı olarak yaklaşık 42 bin ton mikro plastik ekleniyor olması.
Avrupa’da mikroplastik içeren ürünlerin satışının yasaklanması kararı:
Hollanda öncülüğünde 5 Avrupa Birliği üyesi, mikroplastik içeren ürünlerin yeterli alternatifi bulunduğunu belirterek 2014 yılında mikroplastiklerin yasaklanmasını istemişti. Daha sonra Avrupa Kimyasallar Ajansı (ECHA) gerekli bilimsel araştırmaları yaparak bu yasak önerisini destekledi. AB Komisyonu, 25 Eylül’de yasak kararını onayladı. Yasak kararı ise 15 Ekim 2023 tarihinden itibaren yürürlüğe girdi. Yasak kararının açıklanmasının ardından bu kararın nasıl uygulanacağı ise merak konusu oldu.
Ürün halinde ayrı şekilde satılan parlak simli maddeler yasak kararının verilmesiyle beraber yasaklandı.
Parıltılı plastik içeren oyuncaklar, kozmetik ürünlerin satışı ise 15 Ekim tarihinden sonra durduruldu (Alternatif içeren parıltılı ürünler dışında).
Oje gibi çevreye daha az zarar veren ürünlerin satışı ise devam ediyor. Üretici firmalara ise ürünlerini çevre dostu alternatiflerle değiştirmeleri için 4-12 yıl arası süre verildi.
Listede bulunan diğer ürünler (oje, bazı kozmetik ürünler, deterjanlar…) ise kademeli olarak piyasadan çekilecek.
Suni çim ve belli malzemelerin kullanıldığı mikroplastiklerin bulunduğu bir diğer alan olan spor sahaları ise 8 yıl içinde bu ürünlerin kullanımına son verecek.
Kullanım sırasında mikroplastik salmayan ürünler ise yasaktan muaf tutulacak.
Avrupa Komisyonu tarafından mikroplastikleri kısıtlayan bu kuralların çevre kirliliğini önemli ölçüde azaltacağı öngörülüyor. Avrupa Komisyonu bu kuralların dışında farklı kaynaklardan gelen mikroplastik kirliliğini de azaltmaya yönelik çalışmalar yapmayı amaçlamakta. ECHA'ya (Avrupa Kimyasallar Ajansı) göre, alınan yeni önlemler, salınan mikroplastik sayısını yaklaşık 500 bin ton oranında azaltacak. Avrupa Komisyonu, Sıfır Kirlilik Eylem Planı’nda (Sıfır Kirlilik Eylem Planı, sağlığımız ve ekosistemlerimiz üzerinde kirliliğin belirgin etkilerini önlemeyi amaçlayan bir projedir.) mikroplastik kirliliğini 2030 yılına kadar tam %30 oranında azaltmayı amaçlıyor.
AB’ye göre uygulanan kurallar ile daha az mikroplastik; suyun kalitesini artıracak, insanlara, hayvanlara ve çevreye verilen zararı en aza indirerek tüm canlılara daha kaliteli ve sağlıklı bir yaşam imkânı sunacak.
Ceyda Baş ve Yağmur Ece Nisanoğlu tarafından editlendi.