100. Yılını coşku ve gururla kutladığımız Cumhuriyetimiz, Türkiye’ye hoşgörü, çağdaşlaşma, toplumsal eşitliğin yanı sıra bilim, sanat, spor, sağlık, hukuk ve eğitim gibi alanlarda birçok yenilik ve gelişme kazandırarak ülkemiz için yeni bir çağ açtı.
Laiklik, Türk Dil Kurumuna göre, “Devlet ile din işlerinin ayrılığı, devletin, din ve vicdan özgürlüğünün gerçekleşmesi bakımından yansız olması.” olarak tanımlanır. Atatürk laikliği, “...yalnız din ve dünya işlerinin ayrılması demek değildir. Tüm yurttaşların vicdan, ibadet ve din özgürlüğü de demektir.” diye özetlemiştir. Başka bir deyişle, laiklik, hiçbir vatandaşın inancına göre ayrımcılığa maruz kalmadığı, kimsenin neye inandığına veya inanmadığına karışılmadığı, toplumsal barışın ve eşitliğin olduğu bir ortam oluşturmak için olmazsa olmazdır. Laiklik, aynı zamanda devletin belirli bir dine mensup vatandaşlara ayrıcalıklı davranmadığını ve vatandaşlarına herhangi bir dini empoze etmediğinin garantisidir.
1928 yılında, 1924 Anayasası’ndaki “Devletin dini, İslam dinidir.” maddesinin kaldırılması ve daha sonra 1924 Anayasası’nda 1937 yılında “Türkiye Cumhuriyeti; cumhuriyetçi, halkçı, devletçi ve inkılapçıdır.” ifadesinin eklenmesiyle Türkiye Cumhuriyeti; “laik” bir ülkeye dönüşmüştür. Ek olarak, saltanatın ve halifeliğin kaldırılması, Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile birlikte laik ve bilimsel bir eğitim sistemi oluşturulması, Medeni Kanun’un kabulü ile modern bir hukuk düzenine geçilmesi ve yasal olarak kadın erkek eşitliğinin ilan edilmesi, çağdaşlaşmanın önünde bariyer olan ve siyasi amaçlara karışan tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması, “şeyhlik, dervişlik, müritlik, dedelik, seyitlik, çelebilik, babalık, emirlik, naiplik, halifelik, büyücülük, üfürükçülük, falcılık, gaibten haber vermek ve murada kavuşturmak amacıyla muskacılık” gibi unvan ve sıfatların kullanılmasının ve bu unvanları simgeleyen kıyafetlerin giyilmesinin yasaklanması ve şapka kanunu ile modern giyim tarzının yaygınlaşması gibi inkılaplar laikliğin gelişimine katkı sağlamıştır. Ayrıca karma eğitime geçiş, kadınlara seçme-seçilme hakkı verilmesi ve Medeni Kanun’un kabulü gibi kadın hakları konusunda kaydedilen önemli gelişmelerle kadın-erkek eşitliği sağlanmıştır. Atatürk’ün “Bir toplum, cinslerden yalnız birinin yüzyılımızın gerektirdiklerini elde etmesiyle yetinirse o toplum yarı yarıya zayıflamış olur. Bizim toplumumuzun uğradığı başarısızlıkların sebebi, kadınlarımıza karşı ihmal ve kusurdur.” sözleri, onun kadınlara verdiği değerin göstergesidir.
Laiklik, sadece kadın-erkek eşitliği için değil, farklı inanışlara sahip insanlar arasındaki barış ve eşitlik için de gereklidir. Nitekim, Türkiye Dindarlık Algısı Raporu’nun Kasım 2023’te yayınlanan verilerine göre, araştırmaya katılanların %92,3’ü kendini Müslüman, %3,2’si deist, %2,7’si ise ateist olarak tanımlamıştır. Örneğin, İstanbul’da 10 kişiden biri bir Tanrı’nın varlığına inanmamaktadır. Dolayısıyla, ülkeyi belirli bir dinin kurallarına göre yönetmek, o dine inanmayanları yok saymak anlamına gelir ki bu, ülkenin gelişiminin başlıca engellerinden biri olarak düşünülebilir.
Laiklik, bilimsel gelişimin de temelidir. Laiklikten yoksun baskı ortamlarında, bilimin gelişmediği Orta Çağ Avrupa’sı örneğinden biliniyor. Galileo Galilei, teleskopla yaptığı gözlemler sonucunda Kopernik’in Güneş Merkezli Evren Modeli’ni doğrulayarak "İki Merkezi Dünya Sistemi Üzerine Diyaloglar" kitabını yazınca Katolik Kilisesi’ni karşısına almış ve kendini Engizisyon Mahkemesi’nde bulmuştu. Keşiflerini inkar etmek zorunda kalan Galileo, ilerlemiş yaşı nedeniyle ömür boyu ev hapsine çarptırılmıştı. Onun kadar şanslı olmayan Giordano Bruno ise kariyerine bir rahip olarak başladı. Daha sonra bilim ve felsefeye ilgi duyan Bruno, çoklu evren ve sonsuz evren teorilerini savundu. Engizisyon Mahkemesi tarafından fikirlerinin arkasında durduğu için idam cezasına çarptırılarak 1600 yılında halk önünde diri diri yakıldı. Sonuçta Katolik Kilisesi 1992 yılında yaptığı açıklamayla Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü kabul etti. Uzun lafın kısası, bilim için dinlerden bağımsız, baskısız ve özgür bir ortam gerekli.
Laiklik; dinlerin en yaygın baskı ve politika aracı olarak kullanıldığı dünyamızda kadın hakları, toplumsal eşitlik, adalet ve bilim de dahil olmak üzere her alanda gelişim için tek çözümdür. Sonuç olarak, bize kalan en değerli ve en büyük miras Ata’mızın emaneti “Türkiye Cumhuriyeti” ve yapılan inkılaplardır; önemini defalarca vurguladığı adalettir, insan haklarıdır, eğitimdir, sanattır, spordur, bilimdir, medeniyettir, barıştır, gelişimdir, cumhuriyettir, çalışkanlıktır. Son olarak, tüm bu ilerlemelere olanak tanıyan laikliktir.
Nice yıllara Cumhuriyet…
Ceyda Baş ve Yağmur Ece Nisanoğlu tarafından editlendi.
Kaynakça:
Bilim yolunda canlı canlı yakılan İtalyan Filozof Bruno’nun trajik hikayesi. “Bilim Yolunda Canlı Canlı Yakılan İtalyan Filozof Bruno’nun Trajik Hikayesi.” Independent Türkçe, 20 Mar. 2020, www.indyturk.com/node/149826/yaşam/bilim-yolunda-canlı-canlı-yakılan-italyan-filozof-bruno’nun-trajik-hikayesi. Accessed 15 Nov. 2023.
İhsan Tayhani. “Türkiye Cumhuriyeti’nin Temeli: Laiklik.” Atatürk Yolu, Ankara University, Jan. 2009, pp. 517–29, https://doi.org/10.1501/tite_0000000301. Accessed 15 Nov. 2023.
Rose, Eric. “Yine de Dönüyor: Galileo Neden Yargılandı? Suçu Neydi ve Nasıl Cezalandırıldı?” Evrim Ağacı, Evrim Ağacı, 28 July 2017, evrimagaci.org/yine-de-donuyor-galileo-neden-yargilandi-sucu-neydi-ve-nasil-cezalandirildi-5182. Accessed 15 Nov. 2023.
Sahra Atila. “Türkiye’de Dindarlık: Dini Pratikler Terk Ediliyor, Aidiyet Geriliyor, Dindarlık Azalıyor - Medyascope.” Medyascope, 9 Nov. 2023, medyascope.tv/2023/11/09/turkiyede-dindarlik-muslumanlik-algisini-degisiyor-mu/. Accessed 19 Nov. 2023.
“Secularism Explained.” Secularism.org.uk, 2023, www.secularism.org.uk/what-is-secularism. Accessed 14 Nov. 2023.
Sözcü. “Laiklik Ilkesinin Kabulünün 83. Yılı! İşte Atatürk’ün Laiklikle Ilgili Sözleri….” Sozcu.com.tr, Sözcü Gazetesi, 5 Feb. 2020, www.sozcu.com.tr/2020/gundem/laiklik-ilkesinin-kabulunun-83-yili-iste-ataturkun-laiklikle-ilgili-sozleri-5607489/. Accessed 14 Nov. 2023.
“Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması - Atatürk Ansiklopedisi.” Atatürk Ansiklopedisi, 7 Dec. 2020, ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/tekke-zaviye-ve-turbelerin-kapatilmasi/. Accessed 15 Nov. 2023.
“Türk Dil Kurumu | Sözlük.” Sozluk.gov.tr, 2023, sozluk.gov.tr/. Accessed 14 Nov. 2023.
“‘Türkiye’de Allah Inancı Yüzde 94; Dindarlar Laiklerden Daha Özgür.’” Euronews, Euronews.com, 31 Mar. 2023, tr.euronews.com/2023/03/31/arastirma-turkiyede-allah-inanci-yuzde-94-dindarlar-laiklerden-daha-ozgur. Accessed 14 Nov. 2023.
cumhuriyet.com.tr. “Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhuriyet Devrimleriyle Kadınlar Toplum Içinde Değer Kazandı.” Cumhuriyet.com.tr, Cumhuriyet, 8 Mar. 2022, www.cumhuriyet.com.tr/yasam/mustafa-kemal-ataturkun-cumhuriyet-devrimleriyle-kadinlar-toplum-icinde-deger-kazandi-1913986. Accessed 15 Nov. 2023.
コメント