2019’da dünya nüfusunun %99’u DSÖ hava kalitesi değerlerini karşılamayan yerlerde yaşıyordu. 2023 verilerine göre de 4 yıl içinde, pek bir ilerleme kaydedilmedi.
İsveç hava kalite teknolojileri şirketi IQAir’in yeni yayınlanan raporuna göre, 2023 yılında sadece 7 ülke Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) 2023 hava kirliliği standartları olan metreküp başında 5 mikrogramı (5µg/m3) karşıladı.
Bu 7 ülke arasında Finlandiya, Estonya, Avustralya, Yeni Zelanda, Grenada, İzlanda ve Mauritius yer alıyor. Puerto Riko, Bermuda ve Fransız Guyanası da “güvenli” seviyeler içinde kalıyor. Avrupa’da 4µg/m3’le İzlanda başı çekiyor, onu 4.7µg/m3’le Estonya ve 4.9 µg/m3’le Finlandiya takip ediyor.
Rapor, 134 ülke ve bölgedeki 30,000’den fazla monitörden elde edilen verilerin analiz edilmesiyle hazırlandı. Şirket, monitörler sayesinde yıl boyunca şehirlerdeki ortalama kirlilik seviyesini ölçtü ve insanların yaklaşık 2,5 mikron boyutundaki partikül maddelere maruz kalma oranlarını hesapladı. 134 örneğin 124’ünde DSÖ’nün güvenli kabul ettiği 2,5 pikometre partikül seviyelerinin aşıldığı tespit edildi.
IQAir’in global CEO’su Frank Hammes’e göre “2,5 picometre deri hücresinden akciğer hücresine vücudumuzdaki her bir hücrenin içine girebilme yeteneğine sahip.”
Analiz edilen ülkelerin %92’sinden fazlası partikül kirliliğinin sınırını aşıyor.
Kirlilik seviyesini belirtmek için renklerin kullanıldığı şema ülke bazlı hava kirliliği düzeylerini gözler önüne seriyor.
Yukarıdaki şema, 2,5 pikometre (PM2.5) partiküllerin ülkelere göre bulunma oranlarını sergiliyor.
Avrupa, yeşil ülke oranını %39’dan %54’e çıkararak 2022 raporuna göre ilerleme kaydetti.
Türkiye, güvenli seviyelerin 5 kat üzerinde olan turuncu kategoride yer aldı ve 134 ülke arasından en kirli 44. ülke oldu. Iğdır, Avrupa şehirleri arasında hava kirliliği en yüksek şehir oldu ve bu şehirde güvenli standart değerlerin 9 katı hava kirliliğine rastlandı. İstanbul ise IQAir tarafından hazırlanan farklı ülkelerden 122 önemli şehrin bulunduğu ve anlık güncellenen en kirli şehirler listesinde 27 Mart’ta 27. sıraya yerleşti. Gün içinde, maalesef 23. sıraya kadar yükselmişti.
IQAir verileri, İstanbul’daki PM2.5 konsantrasyonunun DSÖ yıllık hava kalitesi kılavuz değerinin ortalama 4,2 katı olduğunu gösteriyor.
Bu listeye göre Çin’de bulunan Pekin “hava kirliliği en yüksek”, Endonezya’daki Medan “en düşük şehir” olmayı başardı (27 Mart verileri).
Avrupa’nın aksine, en kötü hava kalitesi Orta ve Güney Asya’da görülüyor. Bangladeş, Pakistan ve Hindistan’ın en kirli havaya sahip olduğu bulundu. Hatta bu ülkelerin partikül kirliliği DSÖ’nün önerdiği değerlerin en az 10 katı. Örneğin, Bangladeş 79.9 µg/m3 değeriyle rekor kırdı. Pakistan’da ölçülen PM 2.5 seviyeleri olması gerekenin 14 katından fazla. Bu ülkeleri, güvenli seviyenin 9 kat üstü hava kirliliği oranlarıyla Tacikistan ve Burkina Faso izledi.
Benzer şekilde, Çin de hava kirliliğinde %6,5’lik bir artış yaşayarak 19. sıraya yerleşti. Böylece Covid döneminde hava kalitesinde yaşanan iyileşmeler bitti ve her şey eski düzene döndü.
Listede ABD 33. sırada yer aldı. Kanada ise ilk defa Kuzey Amerika kıtası içerisinde en kirlenmiş ülke oldu. Kanada’nın hava kirliliğindeki artışa, geçen yıl yaşanan orman yangınları ve yanan 45 milyon akrenin sebep olduğu biliniyor. Ayrıca Kanada’daki yangınların ABD’nin hava kalitesini de düşürdüğü düşünülüyor.
Rapor, fosil yakıt kullanımından kaynaklanan hava kirliliğinin orman yangınları ve iklim değişikliğinin etkileriyle de ile birleşerek insan sağlığını ne denli etkileyebileceğini ortaya koyuyor.
DSÖ’ye göre hava kirliliği her yıl 6,7 milyon prematüre ölümlere sebep oluyor.
Hava kirliliği, sağlığa kötü etki eden en büyük çevresel risklerden biri olarak kabul ediliyor ve inme, akciğer kanseri, kalp hastalıkları, yüksek tansiyon, astım, depresyon gibi birçok hastalıkla ilişkilendiriliyor. Hava kirliliğinin her yıl ortalama 7 milyon insanın ölümüne yol açtığı tahmin ediliyor, bu rakam Aids ve sıtma kaynaklı toplam ölümlerden bile daha fazla! Ek olarak hava kirliliği bulaşıcı olmayan hastalıklar için ikinci en yüksek risk faktörü kabul ediliyor.
Hava kalitesi raporları kirlilik seviyesinin acilen düşürülmesi için bir uyarı niteliğinde. Hammes’in de belirttiği gibi “Temiz, sağlıklı ve sürdürülebilir bir çevre evrensel bir insan hakkıdır”. Çevre kirlilikleri ve iklim değişikliği özellikle gelişmemiş ülkelerde yaşayan ve halihazırda suya, gıdaya, sağlık ve eğitim gibi hizmetlere erişimleri kısıtlı olan insanları derinden etkiliyor ve böyle giderse etkilemeye devam da edecek. Afrika ülkelerinin çoğunda hava kalitesi verisi bulunmaması da halk ve hükümetlerin bu konuda bilinçlendirilmesini önlüyor.
Hammes, “2023 yılında hava kirliliği küresel bir sağlık felaketi olmaya devam etti. "IQAir'in küresel veri seti, ortaya çıkan adaletsizliklere ve bu soruna yönelik birçok çözümün uygulanması gerektiğine dair önemli bir hatırlatma sağlıyor.” sözleriyle sorunun önemine dikkat çekerek sözlerini şöyle özetledi: “Hava kalitesi verileri hayat kurtarır.”
Kaynakça:
“Ambient (Outdoor) Air Pollution.” Who.int, World Health Organization: WHO, 19 Dec. 2022, www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ambient-(outdoor)-air-quality-and-health. Accessed 27 Mar. 2024.
Bush, Evan. “Seven Countries Met the WHO’s Air Quality Guidlines, but Not the U.S.” NBC News, NBC News, 19 Mar. 2024, www.nbcnews.com/science/environment/seven-countries-met-air-quality-guidlines-not-us-rcna143940. Accessed 27 Mar. 2024.
“Istanbul Air Quality Index (AQI) and Turkey Air Pollution | IQAir.” Iqair.com, 27 Mar. 2024, www.iqair.com/turkey/istanbul. Accessed 27 Mar. 2024.
Milman, Oliver. “Only Seven Countries Meet WHO Air Quality Standard, Research Finds.” The Guardian, The Guardian, 19 Mar. 2024, www.theguardian.com/environment/2024/mar/19/air-pollution-health-report. Accessed 27 Mar. 2024.
“Which European Countries Have the Best - and Worst - Air Quality?” Euronews, Euronews.com, 20 Mar. 2024, www.euronews.com/green/2024/03/20/only-seven-countries-in-the-world-breathe-safe-air-three-of-them-are-in-europe. Accessed 27 Mar. 2024.
“World Air Quality Index (AQI) Ranking | IQAir.” Iqair.com, 27 Mar. 2024, www.iqair.com/world-air-quality-ranking. Accessed 27 Mar. 2024.
“World’s Most Polluted Countries in 2023 - PM2.5 Ranking | IQAir.” Iqair.com, 2023, www.iqair.com/world-most-polluted-countries. Accessed 27 Mar. 2024.