Moda Endüstrisinin Karanlık Yüzü: Hızlı Moda
Son zamanlarda, özellikle moda endüstrisinde artan tüketim çılgınlığı, markaları hızlı, ucuz ve kârlı yöntemler arayışına sokuyor. Bu arayış, "fast fashion" yani hızlı moda adı verilen bir iş modelinin ortaya çıkmasına neden oldu. Özellikle geçtiğimiz yıllarda yaygınlaşan hızlı moda, en trend ürünlerin hızlı bir şekilde tüketiciye sunulduğu bir iş modeli. Bu model, yeni koleksiyonların mağazalara hızla getirilmesi ve sürekli olarak yeni ürünlerin tüketicilere sunulması üzerine kurulu. İlk bakışta hem üretici hem de tüketiciye faydalı olabilen bir uygulama gibi gözükse de hızlı modanın birçok olumsuz yanı bulunuyor. Üretim sürecindeki hız ve maliyet düşürme çabaları, işçi haklarının ihmal edilmesine ve çevreye büyük zararlar verilmesine yol açıyor. Moda endüstrisinin bu hızlı döngüsü, hem işçiler hem de çevre için sürdürülemez bir durum yaratmaya devam ediyor.
Hızlı Modanın İşçi Haklarına Etkisi
Hızlı moda endüstrisinde, düşük maliyetleri koruyabilmek için üretim genellikle gelişmekte olan ülkelerde yapılmakta. Bu ülkelerde işçiler, düşük ücretler karşılığında uzun saatler çalışmak zorunda bırakıldığı acı bir gerçek. Çoğu zaman çalışma koşullarının insanlık dışı olduğu fabrikalar ve üretim tesislerinde işçi hakları ciddi şekilde ihlal ediliyor. Fabrikalardaki çalışma süreleri gün geçtikçe artarken maaşlar azalmaya devam ediyor. Modern kölelik seviyesine ulaşan mantık dışı çalışma süreleri ve şartlarının üzerine işçiler ödenmeyen maaşlar ve tazminatlarla uğraşmak zorunda bırakılıyor.
Hepimizin ismini bildiği ve birçok kez alışveriş yaptığı Çinli hızlı moda devinin geçtiğimiz günlerde işçi hakları konusunda bir kez daha gündem oldu. 2021 yılında Public Eye tarafından gerçekleştirilen araştırmada işçi haklarının açık bir şekilde ihlal edilmesi medyanın dikkatini çekmişti. Şirket, koşulları iyileştirme sözü vermesine rağmen 2023’ün Ağustos ayında tekrar yapılan araştırmada işçilerin hala haftada 75 saat çalıştırıldıkları belirtiliyor. Markanın Public Eye'a yaptığı açıklamada ise ücretlerin ve çalışma saatlerinin yerel yasa ve yönetmeliklere uyduğundan emin olunduğu söylendi.
Türkiye dahil dünyanın dört bir yanındaki büyük markalar daha da zenginleşirken, tekstil işçileri yoksullaşıp hayatlarını kaybediyor. İşçi Sağlığı ve Güvenliği Meclisi’nin 2023 yılı raporuna göre Türkiye’de sadece bir yılda 1932 işçi hayatını kaybetti. Her gün en az 5 işçinin öldüğü bir sektörde sadece medyayı sakinleştirmek için yüzeysel kararlara değil, bu zulme dur diyebilecek ciddi yeniliklere ve denetimlere ihtiyaç olduğu açık.
Çevresel Etkiler
Hızlı moda, sadece işçi haklarını değil çevreyi de olumsuz etkiliyor. Bir yılda yaklaşık 100 milyar kıyafet üretiliyor ve üretilen kıyafetlerin %85’i çöpe gidiyor. Avrupa Parlamentosu’nun verilerine göre kullanılan kıyafetlerin yalnızca %1’i geri dönüştürülüyor. Kalan atıkların büyük bir kısmı ise biyolojik olarak parçalanamıyor ve yüzlerce yıl boyunca doğada kirliliğe sebep oluyor. Hızlı moda sektörü sadece milyarlarca atığa değil aşırı su tüketimine ve büyük karbon ayak izlerine de yol açıyor.
Moda sektörü, dünyada en çok su tüketen üçüncü sektör olarak biliniyor. Özellikle pamuklu ürünlerin üretimi, büyük miktarda su tüketimini beraberinde getiriyor. Yalnızca bir pamuklu tişörtün üretilmesi için yaklaşık 2700 litre suya ihtiyaç duyuluyor. Bu miktar, ortalama bir bireyin 2,5 yıl boyunca içmek için ihtiyaç duyduğu su miktarına eşdeğer. Moda endüstrisinin bu kadar büyük bir su tüketimine sahip olması, sektörde sürdürülebilirlik ve su yönetimi konularında önemli değişiklikler yapılması gerekliliğini ortaya koyuyor.
Moda endüstrisi, aynı zamanda önemli bir karbon ayak izine sahip. Üretim tesislerinden nakliye süreçlerine kadar her aşamada yüksek karbon salınımına yol açıyor. Bu sektör, tüm dünyadaki uluslararası gemi ve uçak seyahatlerinden daha fazla karbon salınımına neden oluyor. Moda endüstrisinin bu denli büyük bir karbon ayak izine sahip olması, küresel ısınma ve iklim değişikliğinin önemli etkenlerinden. Gezegenimizin geleceğine dair korkutan bu gerçekler, gerekli önlemlerin alınmasını ve bilinçli tüketimin önemini vurguluyor.
Tüketicinin Rolü ve Sorumluluğu
Tüketiciler, hızlı modanın olumsuz etkilerini azaltmada kritik bir rol oynar. Bu konuda atılacak ilk adım, bilinçli alışveriş yapmaktır. Hızlı moda, genellikle düşük maliyetli ve en trend ürünlerle geniş kitlelere hitap eder. Fakat tüketiciler bu ürünlerin onlara ulaşana kadar çevreye ve işçi haklarına verdiği zararın farkında değildir. Tüketicilerin, etik ve sürdürülebilir moda markalarını tercih etmesi verilen zararları azaltmaya yardımcı olur.
Fiyatı uygun diye tercih edilen bir kıyafetin ortalama ömrünün 5 defa olduğu düşünülürse aslında ürünün göründüğü kadar ucuz olmadığı anlaşılıyor. Bu durum uzun vadede daha fazla tüketim ve dolayısıyla çevrede daha büyük zararlara yol açıyor. Bu noktada, tüketicilerin kıyafetlerin ömrünü, üretim süreçlerini ve maliyetlerini dikkatlice değerlendirdikten sonra almaları son derece önemlidir.
Sonuç olarak, hızlı modanın çevreye verdiği zarar ve işçilere yaptığı zulüm göz ardı edilmemelidir. Moda sektörü dünya ekonomisinde önemli bir rol oynasa da, bu sektörün çevreye verdiği zararlar ve işçileri sömüren uygulamaları dikkate alınmalıdır. Bunun için tüketicilerin bilinçlendirilmesi çok önemlidir. Düşük fiyatlı kıyafetlerin uzun vadede çevreye verdiği zararın ve işçi sömürüsünün farkında olarak, satın alma kararları daha dikkatli yapılmalıdır. Böylece, hem çevreyi olumsuz etkileyen faktörleri azaltmaya hem de daha adil bir moda endüstrisinin oluşumuna katkıda bulunulabilir. Bu bilinçli yaklaşımın gezegenimizin ve toplumun geleceği için taşıdığı önem unutulmamalıdır
KAYNAKÇA:
Pak, S. (2019). ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN HIZLI MODAYA YÖNELİK YAKLAŞIMLARI. Avrasya Sosyal Ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(6), 303-313.
İslamoğlu, D. (2019, Kasım 20). Moda endüstrisi ve insan hakları ihlalleri. HTHayat. https://hthayat.haberturk.com/moda-endustrisi-ve-insan-haklari-ihlalleri-1072606
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi. (2024, Ocak 16). Yaşamak için örgütlenmek, direnmek zorundayız. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi. https://www.isigmeclisi.org/20959-yasamak-icin-orgutlenmek-direnmek-zorundayiz-2023-yilinda-en-az-1932
Edwards, C. (2024, Mayıs 12). Shein suppliers still work 75-hour weeks. BBC News. https://www.bbc.com/news/articles/cg67w73nxqxo
European Parliament. (2020, Aralık 8). The impact of textile production and waste on the environment [Infographic]. European Parliament. https://www.europarl.europa.eu/topics/en/article/20201208STO93327/the-impact-of-textile-production-and-waste-on-the-environment-infographics
İslamoğlu, D. (2019, Kasım 22). Moda endüstrisinin çevreye zararları. HTHayat. https://hthayat.haberturk.com/moda-endustrisinin-cevreye-zararlari-1072605
Kaprol, A. (n.d.). Modada sorumlu üretim ve tüketim. Dünya Saati. https://www.dunyasaati.org/blog/modada-sorumlu-uretim-ve-tuketim.php
Comentarios