Nostalji, geçmişe duyulan duygusal bir özlem veya hüzünlü bir sevgi olarak tanımlanıyor. Yunancadan türemiş bir kelime olan “nostalji”nin iki kökü vardır: nostos, yani eve dönüş ya da algos, ızdırap çekmek. Genelde pozitif anlamda kullanılan bu kelimenin 21. yüzyılda sıkça kullanılmaya başlanması Schopenhauer'in söylemi ile “Bugünün karmaşasından kaçmak için geçmişe özlem duyarak, geleceğe yönelik ise hayal kurarak kendimizi aldatmamızdan” mı kaynaklanıyor? Peki, geçmiş yalnızca iyi anılardan oluşmasa dahi ona neden özlem duyarız?
Nostalji kelimesi ilk defa İsviçreli psikolog Johannes Hofer tarafından savaştaki askerlerde yaygın olarak görülen psikolojik ve zihinsel bir temelli anomaliyi tanımlamak için kullanır. Bu anomali askerlerin sebepsiz yere yatağa düşmesine sebep olur. Bahsettiğimiz sıla hasretiyle yanıp tutuşan askerler kendine ve çevresine yabancılaşmaya başlar. Geriye dönüş arzusu dolayısıyla çaresiz hisseden askerler, birer birer bu bilinmez hastalığa kapılır. 17. yüzyılda sıkça kullanılan ve artık tıp literatürüne geçen kavram bir dahaki yüzyıllar daha ayrıntılı şekilde irdelenir.
Postmodernizmin duygulara büyük önem vermesi, nostaljinin çeşitli felsefi projeksiyonlar ile ilintili kullanılması sebepleriyle beraber nostalji, son zamanlarda yeni bir ivme yakaladı.
Aynı şekilde postmodernist Fransız filozof Jean Baudrillard, nostalji kavramının kendi felsefesiyle başka bir anlam kazandığını iddia eder. Günümüzdeki tüm insan çabası “gerçeği” ve “somut” olanı bulmaya yönelik duygusal bir arayış haline gelmiştir filozofa göre. Bu bağlamda nostalji de bir nevi “gerçek” arayışıdır, aynı zamanda “eskisi gibi olmayan”dır. Bir kaçıştır ve melankolinin bir tür düş ögesidir.
Nostalji, geleceksizlik fikrinin yaygınlaşmasında da önemli rol oynar. Şimdiyi ve şimdinin sorunlarını düşünmekten ziyade geçmişi “retro” ve durağan olanı sürekli tetkik etme durumu ister istemez geleceği düşünmeyi sabote eder. Yaşanılan özlem durumu, radikal bir biçime büründüğü takdirde tükenmişlik ve sonluluk duygusunu harekete geçirir, insanların geçmiş deneyimlerini tekrar yaşama isteği ise güçlü bir deneyim krizi yaratır. Kaldı ki bu süreçte nostalji duygusu birçok şekilde endüstriyel olarak tüketime sunulur. Müzik, moda, edebiyat gibi alanlarda pozitif duyguları ortaya çıkarmak adına yapılan tekrarlar ve geçmişe dönüşler sosyolojik bağlamda insan yaratıcılığına da ket vurur. Örneğin, Spotify’ın açıkladığı verilere göre Türkiye’de arabesk müzik dinlenmeleri son 3 yılda 4 kat artmış durumda. 1980 dönemiyle özdeşleşmiş bir tarzın bu denli yaygınlaşması, sanatçıları da yaratıcılığın ve yenilik duygusunun önemini sorgulamaya itiyor.
Psikolojide nostalji kavramı, “gerçek nostalji” ve “canlandırılmış nostalji” olmak üzere iki ayrı kolda incelenir. Gerçek nostalji tecrübe edilmiş geçmişe bir özlemde bulunmaktır. Bu özlem, geçmişin ögelerini anımsamakla tetiklenir ve bizi bu hisse sevk eden en önemli etken duyularımızdır. Duyulan eski bir şarkı, görülen siyah beyaz bir fotoğraf bu öğelere örnektir.
Her 4 bireyden 3’ü eskiden insanların daha mutlu, erdemli ve kibar olduğunu düşünüyor. Kaynak: Ipsos, Türkiye’yi Anlama Kılavuzu, 2018
Canlandırılmış nostalji ise daha çok gerçek olana ulaşmak mümkün olmadığından canlandırılan nostaljidir. Dolaylı olarak tecrübe edilmiş anılar birçok yolla anımsanabilir. Ayrıca anımsanan anıların tümü iyi zamanları işaret etmez. Bazen insan, ona rahatsızlık veren anıları yeniden yapılandırır ve anıları görmek istediği şekilde biçimlendirerek hatırlar. İnsan beyni en karanlık zamanlarda bile aydınlığı hatırlamaya çalışır, aksi takdirde varoluşsal krizlerle karşılaşır.
21. yy’da nostaljinin getirdiği bir başka kavram ise “solastalji””dir. Solastalji fenomeni ilkel anlamda korunaklı mağarasını kaybetmekten dolayı kişinin yaşadığı “psikolojik ağrı” anlamına gelir. Filozof Glenn Albrecht’in 2003 yılında türettiği bu sözcük, insanın konfor alanındaki elementlerin kaçınılmaz şekilde olumsuz değişiklikler geçirmesi sonrasında yaşadığı rahatsızlık hissidir. Ruh sağlığını ciddi manada etkileyen bu rahatsızlık; umutsuzluk, çaresizlik, huzursuzluk gibi durumları beraberinde getirir. Özellikle iklim değişikliğinin dünya üzerindeki etkisinin gittikçe arttığı bu dönemde solastalji, doğayla da ilişkilendirilmektedir. Hissedilen çevresel değişim bazılarında doğa için harekete geçme duygusunu oluştursa da bazı kişilerde ise yersiz şiddette bir anksiyete biçimine dönüşebilir.
Konseptin yaratıcısı olan Albrecht, bu duyguyu bir cümleyle özetler: “Solastalji, eve dönmenize rağmen geçmeyen ev özlemidir.” Bu noktada nostaljinin solastaljiyi doğurduğunu ancak bu iki unsurun birbirinin tam tersi duyguları ifade ettiğini söyleyebiliriz. Zira nostalji kişinin evine geri dönerek düzeltebileceği bir durumken solastalji, kişinin kontrolü dışında şartlardan dolayı oluştuğundan kişi kaçacak hiçbir yer olmadığı hissine kapılabilir.
Modernizm ile nostalji duygusu duygusunun iç içe kavramlar olduğu bir gerçek olsa da, geleceği tehlikeye atma uğruna geçmişe dönük yaşamaya sınır koyabiliriz. Nostalji duygusunu sınırlayarak tarihi istediğimiz ölçüde yeniden yazabiliriz.
KAYNAKÇA
•Juhl , J. (2022, December 20). Nostalgia: An impactful social emotion. Current Opinion in Psychology.
•Kaya, İ. (2023, September 26). Geçmişi Neden özleriz? Nostaljinin Etkisi. Uzayla.
•Allen, W. (2019, November 3). Nostalgia as disease: Can we take any hope from our sentimentality?. Pi Media.
•Eser, Z. (2007). Nostalji̇ni̇n Pazar Bölümleme DEĞİŞKENİ Olarak ... - dergipark.
•Alpat , F. E. (2023). Xx. Yüzyil ve XXI. Yüzyil Başinda Kadin Moda Tasariminda ... - dergipark.
Comments