Taliban’ın yönetimindeki Afganistan’ın Fazilet Yayma ve Ahlaksızlığı Önleme Bakanı Muhammed Halid Hanefi, bir hafta önce ülkenin önemli ulusal parklarından biri olan Band-e-Amir’i ziyaret etmişti. Hanefi, ziyareti sırasında gezmeye gitmenin kadınlar için bir ihtiyaç olmadığını söylemişti. Ziyaretinden bir hafta sonra ise parka giderken başörtülerini düzgün takmadıkları gerekçesiyle kadınların bu parka girişini yasakladı.
Afganistan, güçlü devletlerin arasında ve göç yollarının üzerinde bir coğrafyada, pek çok farklı aşiret ve etnik grubu barındıran bir yapıya sahip olduğundan “imparatorluklar mezarlığı” olarak adlandırılıyor. Kendi içlerinde çatışan gruplar ve bu kanunsuz ortam, başka ülkelerin gelip burada merkezi bir yönetim kurmalarını zorlaştırıyordu. Şeriat kurallarını uygulayan, muhaliflerini katleden ve kadınlara din gerekçesiyle baskı uygulayan silahlı grup Taliban da bu durumdan faydalandı. Ancak Taliban’ın doğuşu daha öncesine, Bangladeş’in Pakistan’dan ayrılıp bağımsız olmasına dayanıyordu.
Peştular hem Afganistan’da hem de komşu Pakistan’da yaşayan büyük bir etnik grup idi. Daha önce Pakistan ile İslami birliktelikte bulunmasına rağmen 1971’de Bangladeş’in bağımsızlığını ilan etmesi Pakistan’ı korkuttu. Peştuların da ayaklanmaması için Afganistan’daki Peştuların birçoğunu Pakistan’a alıp dini ve askeri eğitim verdiler. Hedefleri İslami bir hareketi yayarak etnik milliyetçi duyguları bastırmaktı. Peştuca “Talebeler” anlamına gelen Taliban da Pakistan’da eğitim alan işte bu gruptan oluştu.
Taliban 1996’da ülkenin yönetimini ilk defa ele geçirmiş, 2001 yılında başlayan ABD işgali ile bölgenin kontrolünü kaybetmişti. 15 Ağustos 2021 tarihinde ABD ülkeden çekildiği esnada Kabil’i alarak tekrar başa geldi. Talibanlı yöneticiler önceki iktidar dönemine kıyasla daha ılımlı bir politika sergileyeceklerini vaat ettiler. Buna rağmen yeniden iktidara gelmeleri ile yeniden kendi acımasız kurallarını uygulamaya koymaya başladılar. Kızlara eğitim veren çoğu ortaöğretim kurumu kapatıldı ve kadınların üniversiteye gitmesi yasaklandı. Band-e-Amir ulusal parkının yanı sıra halka açık başka pek çok mekan da – parklar, hamamlar, spor salonları ve kuaförler – kadınlar için yasaklar listesine eklenmişti. Oysa bundan önce Band-e-Amir parkı, ilk defa dört kadının park bekçisi olarak işe alındığı bir mekan olarak kadınlar için değişimin bir sembolüydü.
Bu yasağın açıklanması ile İnsan Hakları İzleme Örgütünden (Human Rights Watch) Heather Barr, Afgan kadınların “bir sonraki yasağın nefes almalarına izin vermeyeceği” söylemlerine atıfta bulunarak "Kadınların dışarıda kalmasını ve doğanın tadını çıkarmasını engellemeye çalışmak gibi şeyler yaptıklarını görene kadar bu kulağa çok abartılı geliyor." dedi.
Geçen ay Taliban iktidara gelişinin ikinci yıldönümüydü. Ülkenin çeşitli noktalarında “işgalcilerden kurtuluş” kutlandı. Taliban, hareket merkezi Kandahar’da halktan uzak askeri bir geçit töreni düzenledi. Başkent Kabil’de yapılan törende Afgan çocuklar güvenlik görevlileri gibi giydirilip ellerine plastik silahlar verildi. Herat şehrinde ise Taliban’ın destekçilerinden “Avrupalılara ölüm!” ve “Çok yaşa Afganistan İslam Birliği!” gibi sloganlar yükseldi. Bu kutlamaların öncesinde Taliban’a karşı kadın grupları da yüzlerini gizleyerek gösteriler düzenledi. Bunlar iç mekanlarda yapılsa da bazıları sosyal medyada yayınlandı. Gösterilere katılan kadınlardan Zholia Parsi "Birleşmiş Milletler ve insan hakları örgütlerinin toplumun yarısının baskı altında olduğu gerçeğine dikkat çekmesi için gösteri yaptık." dedi.
Taliban, yaptığı insan hakkı ihlallerinden dolayı uluslararası alanda tanınmıyor. Yakın zamanda Afganistan’daki Birleşmiş Milletler Yardım Komisyonu (UN Assistance Mission in Afghanistan) tarafından yayınlanan raporda 15 Ağustos 2021 ve 30 Haziran 2023 tarihleri arasında ülkenin fiili yetkililerinin (Taliban) 218 yargısız infaz, 14 cebri kaybolma, 144'ün üzerinde işkence ve kötü muamele vakası ve 424 keyfi tutuklama ve gözaltından sorumlu olduğu yazıyordu. Ayrıca yapılan röportajlarda bireylerin fiili güvenlik güçleri tarafından borular ve kablolarla dövüldüğü, sözel şiddete maruz kaldığı, tutuklanan veya kaybolanların cesetlerinin günler sonra bulunduğu ortaya çıktı. Raporda bu olaylar ile ilgili soruşturma çabalarının son derece sınırlı olduğu yazıyor.
Özetle iki yıl önce yeniden iktidarı ele geçirerek Afganistan’ı kontrolü altına alan Taliban’ın amacı İslami bir hükümet kurmak. Bu süreçte Talibanlılar dine bağlı sebeplerden dolayı kadınlara baskı uyguluyor ve kendilerine karşı gelen kişileri kendi kurallarına göre cezalandırmaktan çekinmiyor. Bunun yanında ülkeye dışarıdan müdahale Taliban tarafından “Bunlar bizim iç meselemizdir.” diyerek reddediliyor. Bu durum 38 milyondan fazla insanın yaşadığı Afganistan’da çağın en büyük insanlık krizlerinden birini oluşturuyor.
Ceyda Baş ve Yağmur Ece Nisanoğlu tarafından editlendi.
Kaynakça:
“Taliban, Kadınların Ünlü Ulusal Parkı Ziyaretini Yasakladı.” Euronews, 27 Aug. 2023.
“Taliban: Afganistan’da 20 Yıl Sonra Yeniden Kontrolü Sağlayan Örgüt Nasıl Kuruldu, Bugünlere Nasıl Geldi?” BBC News Türkçe, BBC, 21 July 2021.
Kassam, Ashifa. “Taliban Ban Women from National Park in Afghanistan.” The Guardian, Guardian News and Media, 27 Aug. 2023.
Bancroft, Holly. “Taliban Bans Women from Visiting Afghanistan National Park.” The Independent, Independent Digital News and Media, 28 Aug. 2023.
“Afganistan: Taliban, Iktidara Gelişinin Ikinci Yıl Dönümünü Kutluyor.” Euronews, 16 Aug. 2023.
“Afghanistan’s Taliban Responsible for Revenge Killings, Torture of Former Officials | UN News.”
United Nations, United Nations, 22 Aug. 2023.