Mesajlaşma ve sosyal medya ağı olan “Telegram Messenger” veya bilinen adıyla “Telegram”, Nikolai ve Pavel Durov tarafından kuruldu ve ilk olarak 14 Ağustos 2013'te iOS için piyasaya sürüldü. Platform; kullanıcıların mesajlaşmasına, dosya ve medya paylaşmasına, canlı yayınlar yapmasına, hikayeler paylaşmasına ve özel veya grup halinde sesli ya da görüntülü aramalar yapmasına olanak tanınmakta. Merkezi Dubai BAE’de olan Telegram, şu anda Android, iOS, Windows, macOS, Linux ve web tarayıcılarında mevcut. En yaygın olarak Asya, Avrupa ve Afrika’nın bazı bölgelerinde kullanılan platform, Ocak 2021’de dünya çapında en popüler uygulama oldu ve Ağustos 2021’in sonlarında 1 milyar indirme sayısına ulaştı. Temmuz 2024 itibariyle aylık 950 milyondan fazla kullanıcıya sahip olan platformu diğerlerinden en büyük farkı “Gizli Sohbet” özelliği. Bu özellik sayesinde Gizli sohbet sırasında ekran görüntüsü işlevi devre dışı kalıyor ve sohbete başlanılan cihazdan farklı bir cihazla Telegram’a girildiğinde gizli sohbete erişilemiyor. Platformu güvenli kılan özelliklerinden biri de iki katmanlı güvenli şifrelemeyi destekliyor olması.
Günümüzde, birkaç önemli fark nedeniyle Telegram Whatsapp’a göre daha fazla kullanılmakta. Örneğin, kullanıcılar Telegram uygulamasında oturum açmak için SIM kartına ihtiyaç duymuyor, sınırsız depolama alanı elde ediyor, herhangi bir tarayıcıdan erişebiliyor, 200 bin kullanıcıya kadar kanallar oluşturabiliyor ve kullanıcıların mesajlarının ne zaman silineceğini belirlemelerine olanak tanıyan bir gizli sohbet oluşturabiliyor. Ayrıca Whatsapp, 2021 yılında gizlilik politikasını değiştireceğini açıkladığında milyonlarca kullancı Telegram ve Signal gibi uygulamalara kaymıştı. Pavel Durov’un gizlilik ve özgürlüğe olan bakış açısı ise birçok kullanıcıyı bu platformu kullanmasına teşvik etmişti. Zira Durov, yıllarca ABD veya Rusya yetkililerinin baskılarına direnerek kullanıcı verilerini paylaşmayı reddetmiş ve platformunun sansürlenmesine karşı koymuştu.
Durov kardeşler, Telegram uygulamasından önce “VKontakte” isimli uygulamalarıyla biliniyordu. VK, çok vakit geçmeden Rusya'nın en popüler sosyal medya platformlarından biri haline gelmişti ve "Rusya'nın Facebook'u" olarak anılmaya başlanmıştı. Durov bu süreçte, VK'deki özgürlükçü ve yenilikçi yönetim tarzıyla tanındı, ancak 2014 yılında Rus hükümeti ile kullanıcı verilerini Rus güvenlik servislerine teslim etmeyi reddettiği için yaşadığı anlaşmazlıklar nedeniyle şirketten ayrılmak zorunda kaldı. İki kardeş, çok vakit geçmeden Telegram uygulamasını geliştirmeye başladı. Yeni kurdukları uygulama hızlıca ünlendi ve birçok kullanıcıya erişmeyi başardı. Ancak, platformdaki denetleme eksikliği nedeniyle eleştirilere maruz kaldı. Platformun esnekliği göz önünde bulundurulduğunda milyonlarca kullanıcının paylaştığı içerikleri denetleyip ona rağmen gizlilik kurallarını korumak oldukça zor bir iş. Liberteryen kişiliğiyle bilinen Pavel, platformun kurulmasından itibaren çevrim içi gizliliği ve mesajlaşma şifrelemesini savunuyor ve Telegram'daki mesajların denetlenmesine izin vermeyi kesin bir şekilde reddediyor. Telegram, özgürlüklerin savunucusu, kullanıcıların gizliliğini koruyan ve sansüre karşı çıkan bir platform olarak tanınmaya devam ediyor.
Daha öncesinde ise Saint Kitts ve Nevis'ten ülkenin şeker endüstrisine 250.000 dolar bağışta bulunduktan sonra vatandaşlık alan Durov, bu esnada Fransa’nın halen gizli tuttuğu bir süreç sonrasında Fransız vatandaşlığını da elde etti. Rusya ile sorunlar yaşamaya devam eden Telegram, 2018 yılında Moskova mahkemesinde alınan kararla engellenmişti. Ancak protestocuların FSB merkezini kuşatması ve Telegram'ın sembolü olan kağıt uçakları fırlatması nedeniyle başarısız oldu.
Rusya bu tepkilerin üzerine engelleme planından vazgeçti ve günümüzde Rusya’da hem muhalefet hem de hükümet bu uygulamayı kullanıyor. Telegram, gizliliğe önem veren dünyanın dört bir yanındaki muhalif gruplar tarafından da sıklıkla tercih ediliyor. Ayrıca Rusya'nın 2022'deki Ukrayna işgalinde savaşın her iki tarafı için de önemli bir bilgi platformu oldu. Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenskiy, savaşın başından beri Ukraynalılara savaşla ilgi bilgi aktarmak ve videolar göndermek için Telegram’ı kullanıyor.
Telegram’ın, denetim eksikliğinden dolayı yasa dışı ürünlerin satışı için (uyuşturucu ve benzeri) müsait bir platform olması nedeniyle, ülkeler platformun denetlenmesini talep ediyor. Ancak Telegram, neredeyse bu tür olaylara hiç müdahale etmiyor. Bu nedenle, ülkeler kendi önlemlerini almaya başladı. Örneğin, Almanya polisi, şüphelilerin yasa dışı uyuşturucu sahte belge ve mal ticareti yaptığı altı federal eyalette yürüttüğü soruşturmasının bir parçası olarak 2020 yılında Telegram'da toplam dokuz sohbet grubuna el koymuştu. Polis, Telegram üzerinden yasa dışı mal ve hizmet ticaretinin "Darknet" üzerindeki ticaret platformlarına benzediğini belirtti. Benzer şekilde Litvanya polisi 2024’ün Ocak ayında, artan çevrimiçi uyuşturucu ticaretini engellemek için Telegram ve diğer sohbet uygulamalarını izlemek üzere özel birimler kurduğunu açıklamıştı. Polis, Telegram'ı aktif olarak kullanan kişilerle birlikte uyuşturucu satıcılarının sayısının son yıllarda arttığını açıkladı. Geçtiğimiz sene Letonya polisi, Telegram sohbetlerinde faaliyet gösteren 78 kişiyi gözaltına aldı. Hollanda'da kamu yayıncısı NOS tarafından yapılan araştırmada, sadece 2023 yılında 21 farklı sohbet grubunda yaklaşık 2,5 milyon uyuşturucu reklamı yayınlandığını öne sürüldü. Bir diğer deyişle, sadece uyuşturucu ticareti değil, uyuşturucu reklamları da Telegram uygulamasında yayınlanıyor. Hollanda Adalet Bakanı bu yıl mart ayında parlamentoya gönderdiği bir mektupta, platformu denetlemenin "öncelikle Telegram'ın sorumluluğu" olduğunu söyledi. Telegram’ın denetim eksikliğini de "Bu tür bir 'kendi kendini temizleme yeteneği' diğer sosyal medya platformları tarafından da uygulanmakta. Ben de Telegram'da bu konuda kararlıyım. Ne yazık ki henüz başarılı olamadık, çünkü Telegram ile temasa geçmek ve düzenlemeler yapmak zor," sözleriyle vurguladı.
Bunun üzerine, Durov cumartesi günü Azerbaycan’dan Fransa'daki Paris-Le Bourget Havalimanı'na uçmasının ardından gözaltına alındı. Olaydan sonra Telegram, platformun AB yasalarına uyduğu ve içerik denetiminin "sektör standartları içinde ve sürekli gelişmekte" olduğunu belirtti. Ayrıca Durov’un “saklayacak hiçbir şeyi olmadığı ve Avrupa’da sık sık seyahat ettiğini” ekledi. Paris savcılığı, Durov'un Fransa’da geçen ay başlatılan çocuklara cinsel istismar, uyuşturucu kaçakçılığı, dolandırıcılık, organize suç işlemlerine yardım etme ve kanunen istenildiğinde bilgi veya belge paylaşımını reddetme dahil olmak üzere toplamda 12 şüpheli suçla bağlantılı olarak bir adli soruşturmanın parçası olarak gözaltında tutulduğunu açıkladı.
Tutuklanmasının üzerine Rus hükümet yetkilileri, hayal kırıklıklarını dile getirdiler; bazıları bunu siyasi amaçlı olarak nitelendirdi ve Batı’nın ifade özgürlüğü konusunda çifte standart uyguladığını kanıtlayan bir eylem olarak değerlendirdi. Pavel ayrıca X’in sahibi ve kendini “ifade özgürlüğü mutlakçısı” olarak tanımlayan Elon Musk tarafından “#freePavel” gönderisiyle desteklendi. X platformunda birçok kullanıcı “#freepavel” gönderileri paylaşmaya devam ediyor.
Bu iddiaların üzerine Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron pazartesi günü öğleden sonra X hesabında yaptığı bir açıklamada Pavel Durov'un tutuklanmasının siyasi bir hamleden ziyade devam eden adli soruşturmanın bir parçası olduğunu belirtti. Durov, sorgulama için en fazla 96 saate kadar tutuklu olarak tutulabilir. Gözaltı süresi sona erdiği zaman hakim Durov'un serbest bırakılmasına ya da hakkında dava açılmasına karar verebilir. Rusya'nın Paris'teki büyükelçiliği Durov'a ulaşmayı talep ettiklerini ancak Durov'un aynı zamanda Fransız vatandaşı olması nedeniyle "Fransız tarafının işbirliği yapmayı reddettiğini" belirtti. Macron, Fransa'nın "ifade ve iletişim özgürlüğüne derinden bağlı olduğunu" vurgularken, bu özgürlüklerin "hem sosyal medyada hem de gerçek hayatta yasal bir çerçeve içinde korunduğunu" açıkladı. X'te yaptığı açıklamada "Yasaları uygulamak, tam bağımsız yargıya kalmıştır" dedi.